Zakażenia miejsca operowanego (ZMO) stanowią istotny problem w chirurgii, wpływając na wydolność systemu opieki zdrowotnej, czas hospitalizacji pacjentów oraz ich wyniki kliniczne. W kontekście prewencji ZMO, rola pielęgniarki operacyjnej jest niezwykle istotna i wieloaspektowa, łącząca wiedzę teoretyczną z praktycznym zastosowaniem procedur i protokołów w trakcie opieki nad pacjentem. Zapobieganie zakażeniom związanym z opieką zdrowotną (ZMO) stanowi istotny element zapewnienia bezpieczeństwa pacjentów oraz jakości świadczonej opieki medycznej. W ramach tego procesu kluczowe jest wdrażanie zintegrowanych strategii, które obejmują zarówno działania prewencyjne, jak i edukacyjne. „Miejsce bloku operacyjnego to miejsce ścisłego reżimu sanitarno-epidemiologicznego. W związku z powyższym to tam jest duże ryzyko zakażenia pacjenta” – rozpoczęła mgr Iwona Żurecka-Sobczak.
Podstawą jest edukacja
„Ja dużą rolę przywiązuję do edukacji, zarówno pielęgniarek, jak również osób sprzątających. Musimy pamiętać, że blok operacyjny to nie tylko zespół operacyjny. To również ludzie, którzy sprzątają nam sale operacyjne. Oni muszą mieć bardzo wysoki poziom wiedzy (…) jak przygotować salę operacyjną, jakich środków użyć do dezynfekcji aby ten blok był bezpieczny”. Przygotowanie sal operacyjnych do zabiegów chirurgicznych to fundamentalny proces, mający kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa pacjentów oraz skuteczności przeprowadzanych operacji. Higiena i sterylność są w tym kontekście priorytetowe, a właściwe procedury są niezbędne w celu minimalizacji ryzyka zakażeń i innych powikłań. Pierwszym krokiem w zapewnieniu odpowiednich warunków na sali operacyjnej jest gruntowne sprzątanie. „Moi sanitariusze, na moim bloku operacyjnym mają tak zwaną mapę miejsc krytycznych do sprzątania. (…) to są m.in. włączniki, pedały od napędów elektrycznych, klawiatury komputera, uchwyty lamp, przeowdy. Takich miejsc krytycznych jest naprawdę dużo. Moi sanitariusze wiedzą po kolei co mają sprzątać”.
Osoby odpowiedzialne za proces sprzątania, często zatrudnione w charakterze niemedycznego personelu sprzątającego, pełnią niezwykle ważną rolę, nie tylko w zakresie utrzymania czystości, ale również w kształtowaniu ogólnego standardu higienicznego placówki medycznej. Ich praca polega na systematycznym usuwaniu wszelkich zanieczyszczeń oraz na dezynfekcji powierzchni, które mogą być narażone na kontakt z patogenami. Według Iwony Żureckiej-Sobczak powinni być oni w pełni wykwalifikowani do pełnienia swojej roli.
ZMO – strach nie tylko u pacjenta
W kontekście prewencji zakażeń, pielęgniarka operacyjna powinna być dobrze zaznajomiona z aktualnymi wytycznymi dotyczącymi kontroli zakażeń, w tym wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) oraz krajowymi standardami ochrony zdrowia. Wiedza ta powinna obejmować nie tylko aspekty techniczne, ale również epidemiologiczne, takie jak identyfikacja patogenów odpowiedzialnych za zakażenia, ich drogi przenoszenia oraz czynniki ryzyka związane z pacjentami. „Standardy. Pielęgniarka operacyjna posiada wiedzę w zakresie instrumentowania, posługiwania się sprzętem sterylnym, jałowym, odpowiednim otwieraniem pakietów (…) Pacjenci myślą – wjeżdżam na blok operacyjny i nie wiem co tam się będzie działo. To są rany, to są cięcia. Dzisiaj mamy robotykę, mamy endoskopię. Pacjenci są nieprzygotowani do tego, co ich czeka na bloku operacyjnym. Nie mają wiedzy jak postępować. Najczęściej pada pytanie – co oni mi zrobili na tym bloku skoro rana się nie goi” – o swoich doświadczeniach opowiada Pani Prezes Żurecka-Sobczak. „Czy aby narzędzia były sterylne? To są głupie pytania, ale padają. Moją rolą, rolą moich koleżanek jest budowanie świadomości”.
Jednym z kluczowych aspektów pracy pielęgniarki operacyjnej jest przygotowanie pacjenta w dniu operacji. Proces ten obejmuje nie tylko dezynfekcję pola operacyjnego i dostosowanie ubioru do norm aseptycznych, ale również optymalizację stanu pacjenta. „My nie mamy bezpośredniego kontaktu z pacjentem. Często pielęgniarka [na oddziale] nie poinformuje pacjenta, że ma się wykąpać w jak najkrótszym czasie przed zabiegiem, że ma wytrzeć się w ręcznik jednorazowy. Bo co z tego, gdy wykąpie się o 6 rano, a zabieg jest o 13, a w międzyczasie on pójdzie jeszcze cztery razy na papierosa? Potem zastanawiamy się – dlaczego on się powikłał? My teź się tym denerwujemy, proszę mi wierzyć”.
Podczas samego zabiegu chirurgicznego, pielęgniarka operacyjna nadzoruje procesy aseptyczne, monitoruje stan pacjenta oraz współpracuje z zespołem w celu zapewnienia optymalnych warunków. Utrzymanie sterylności narzędzi chirurgicznych oraz przestrzeganie procedur aseptycznych w trakcie operacji są kluczowymi elementami, które mogą przynieść wymierne korzyści w postaci zmniejszenia liczby ZMO. „Kiedy dostajemy informację, że pacjent nam się nie goi, to pierwsza myśl – czy na pewno się wszystko zgadzało? Czy materiał opatrunkowy nie został w pacjencie? Liczymy materiały i ich zgodność po zabiegu, w trakcie zabiegu. Jest wiele elementów. To jest ogromny stres.”
Instrumentariuszka – pierwszoplanowa rola ukryta za maską.
Mimo że ich rola jest niezwykle istotna, wiele osób nie zdaje sobie sprawy z zakresu odpowiedzialności, jaki spoczywa na ramionach instrumentariuszek. W przeciwieństwie do lekarzy, którzy często są postrzegani jako główni bohaterowie operacji, pielęgniarki operacyjne pozostają w cieniu. Ich praca polega na działaniach, które są nie mniej skomplikowane, ale rzadziej zwracają na siebie uwagę. Często to one są odpowiedzialne za podawanie odpowiednich narzędzi w odpowiednim momencie, co jest kluczowe dla powodzenia zabiegu. Pomimo tego, pacjenci mogą postrzegać je jedynie jako pomocniki, co sprawia, że ich wysiłki nie są wystarczająco doceniane. „Blok operacyjny to miejsce oddzielone od innych oddziałów. Wiele osób nie wie, kim jest instrumentariuszka. Jesteśmy schowane za maską, za czapką. O nas nikt nie wie. O ile pielęgniarka anestezjologiczna wraz z anestezjologiem, w pierwszej kolejności przejmuje pacjenta, o tyle pielęgniarka operacyjna? Jest jakaś Pani, krząta się, coś rozkłada. Ludzie nie wiedzą czym się zajmujemy.”
Kolejnym czynnikiem wpływającym na niedocenianie ich pracy jest także niewystarczająca wiedza społeczna na temat roli pielęgniarek w kontekście medycyny. Wiele osób ma ograniczone zrozumienie tego, jak skomplikowany i wymagający jest proces operacyjny oraz jak istotna jest współpraca wszystkich członków zespołu medycznego. Pielęgniarki operacyjne są często ze sobą związane na poziomie operacyjnym, ale ich rola jest zazwyczaj niedostrzegana, ponieważ ich praca odbywa się w kulisach, gdzie pacjent rzadko ma możliwość ich zobaczenia lub zrozumienia. „Nasza praca to stres. To często przytrzymanie ręki chirurga, [pozwolenie mu] na złapanie oddechu. Doradzamy często preparty hemostatyczne, dobór narzędzi. Stanowimy integralną część zespołu operacyjnego.”
Ponadto, niekiedy pacjenci mogą mieć tendencję do koncentrowania się na lekarzach, którzy ich operują, unikając przy tym spojrzenia na szeroki kontekst chwilowego doświadczenia w szpitalu. Warto jednak podkreślić, że równie ważne są osoby, które koordynują i wspierają proces operacyjny, zapewniając nie tylko bezpieczeństwo, ale także komfort i wsparcie psychiczne w trudnym dla pacjentów czasie – „Proszę mi wierzyć, że często pacjenci wjeżdżają przestraszeni, zapłakani. Musimy zwracać uwagę na ich komfort – nie rozkładać narzędzi, nie szeleścić pakietami. To powoduje wzrost ciśnienia u pacjentów. Dodatkowo wzbudza niepokój. Każdy z nas był lub będzie na jego miejscu – naszym zadaniem jest dobre podejście i zadbanie o psychiczny komfort."
W związku z tym edukacja oraz zwiększenie świadomości na temat roli pielęgniarek operacyjnych są niezbędne, aby docenić ich wkład w opiekę zdrowotną. „Dzięki temu, że Państwo możecie szerzyć to pielęgniarstwo operacyjne, moją rolą jako Prezesa Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Instrumentariuszek jest wychodzenie do pacjentów i opowiadanie o tym, że jesteśmy i kim jesteśmy”.
Zwiększenie świadomości na temat roli pielęgniarek operacyjnych są niezbędne, aby docenić ich wkład w opiekę zdrowotną i podkreślić, że sukces operacji to rezultat wspólnej pracy całego zespołu medycznego, w którym pielęgniarki odgrywają fundamentalną rolę.
aut. Agnieszka Furmaniak
